آقچه حصار

آقچه حِصار (آق‎حصار)، شهری از استان اشکودرا در شمال آلبانی، در 22 کیلومتری شمال شهر تیرانا و 48 کیلومتری جنوب خاوری اشکودرا و 20 کمـ دور از ساحل دریا با 000’10 نفر جمعیت. آقچه‌حصار در یک منطقۀ کوهستانی واقع شده و دارای آب و هوای کوهستانی است. اطراف شهر را باغها و باغچه‎های بسیار احاطه کرده است.

وجه تسمیه

ترکان عثمانی این شهر را که دارای دژ سفید بزرگی است، آق‎حصار یا آقچه حصار (دژ سفید) نام نهاده‎اند. این شهر به زبان آلبانیایی کورویا و گروجا (خوش چشمه) نامیده می‎شود و در وقایع‎نامۀ آکروپولیتس از این شهر به نام کروآس یاد شده است.

سابقۀ تاریخی

از تاریخ بنیادگذاری این شهر اطلاعی در دست نیست. برای اولین‎بار در وقایع‎نامۀ آکروپولیتس در سدۀ 8 ق / 14م نامی از این شهر برده شده است. شهر در 744ق / 1343م به دست ونیزیان افتاد و در 761ق / 1360م به تصرف کنستانتین کاستریوتا درآمد، اما شهرت این شهر به عنوان زادگاه و جای فرمانروایی ژرژ کاستریوتا فرزند ژان کاستریوتا امیر اپیر بود که در کودکی به عنوان گروگان در دربار سلطان‎مراد عثمانی به‌سر می‎برد و به علت هوش سرشار و بی‎باکی، وی را اسکندربیگ لقب داده بودند. وی سپس یکی از سرکردگان سپاه ترک شد. او به ظاهر به دین اسلام گروید، ولی دیری نپایید که به علت پریشانی اوضاع حکومت عثمانی پس از جنگ نیش، ضمن لشکرکشی 847 ق / 1443م از فرصت بهره گرفت و گریخت و پیش از گریز، منشی سلطان مراد را وادار کرد حکمی را امضا کند که باید بر پایۀ آن، فرمانروای ترک دژ کورویا (آقچه حصار) شهر را به وی واگذارد. او به سوی اپیرای بالا رهسپار شد و هواخواهانی گرد آورد وکورویا را تصرف کرد. و در اواخر 852 ق / 1448م بر سرزمین اپیر چیرگی سراسری یافت. حکومت عثمانی سپاهیانی به فرماندهی علی پاشا، فیروزبیگ و مصطفیٰ پاشا برای سرکوبی وی روانه کرد که با شکست روبه‎رو شدند. سلطان مراد شخصاً به جنگ او رهسپار شد و در 854 ق / 1450م بر کورویا تاخت، اما کاری از پیش نبرد. سلطان در آخر ذیحجۀ 854 ق / 2 فوریۀ 1451م مرد و اسکندربیگ در روزگار پادشاهی سلطان‎محمد فاتح نیز کشمکش خود را با ترکان دنبال کرد و در 862 ق / 1457م در دشت آلسیو (لش) پیروزی مهمی در جنگ با ترکان عثمانی به دست آورد. گفته‎اند که 000’40 نفر در این جنگ کشته شدند. سلطان محمد فاتح در 865 ق / 1461م با وی صلح کرد، اما این صلح بیش از 3 سال نپایید و در 869 ق / 1464م بار دیگر جنگ میان سلطان محمد و اسکندربیگ درگرفت و این‎بار نیز سلطان محمد شکست خورد. در فاصلۀ سالهای 871-873 ق / 1466- 1468م در برابر محاصره‎های سخت پایداری کرد، اما در 884 ق /  1479م این شهر به تصرف حکومت عثمانی درآمد. شهر بعدها به صورت مرکز طریقۀ دراویش فرقۀ بکتاشی درآمد. اکنون آرامگاههای بسیاری از شیوخ بکتاشی در پیرامون شهر دیده می‎شود مانند آرامگاه صاری سالتیق دده و حاج حمزه بابا و باباعلی. دژ مشهور شهر به فرمان رشیدپاشا در 1248ق / 1832م ویران گردید.

وضع کنونی

شهر در سالهای اخیر گسترش یافته است. ویرانه‎های دژ آقچه‌حصار هنوز برجاست. در آلبانی این شهر عنوان شهرستان جزء پیدا کرده است. در 1357ق /  1938م دارای 500’4 نفر جمعیت بوده که بعدها به 000’10 نفر افزایش یافته است. بیشتر مردم شهر مسلمانند.

مآخذ

اسلام آنسیکلوپدیسی؛ اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1356ش، صص 358، 484؛ ترک آنسیکلوپدیسی؛ خان ملک ساسانی، احمد، یادبودهای سفارت استانبول، تهران، 1345ش، صص 179، 180؛ دایرةالمعارف اسلام؛ دورانت، ویل، تاریخ تمدن، ترجمۀ فریدون بدره‎ای، تهران، اقبال، 1345ش، 6 / 310-311؛ فریدبک، محمد، تاریخ‎الدولة العلیة العثمانیة، به کوشش احسان حقی، بیروت، دارالنفائس، 1403ق، ص 159؛ لاموش، لئون، تاریخ ترکیه، ترجمۀ سعید نفیسی، تهران، کمیسیون معارف، 1316ش، صص 76، 77، 81، 365.

علی رفیعی